Wbrew fałszywym informacjom szerzonym ostatnio w mediach – osoby niewidome korzystają z telefonów komórkowych. Producent urządzenia SeeYou próbuje wmówić odbiorcom, że do tej pory było to niemożliwe i dopiero SeeYou zmieni straszną sytuację mobilnego wykluczenia. Korzystanie z telefonów komórkowych przez osoby niewidome ma swoją specyfikę, w tym dominujące marki i specyficzne oprogramowanie. Mówienie o niemożności korzystania z tego typu urządzeń jest zatem brakiem fundamentalnej wiedzy lub wprowadzaniem odbiorców w błąd.
W czerwcu 2012 roku przeprowadziliśmy badanie na temat korzystania z telefonów komórkowych przez osoby niewidome i niedowidzące. Wyniki pokazują stan obecny i tendencje na przyszłość. Z całą pewnością nie pokazują jednak mobilnego wykluczenia. Nie znam osoby niewidomej, która nie miałaby telefonu komórkowego, a znam bardzo wiele, które używają smartfonów. Zapraszam do lektury
Informacje ogólne
W badaniu wypełniono 141 ankiet dostępnych w postaci elektronicznego formularza. Wykorzystano przy tym technologię Google Documents, a informację upowszechniono na listach dyskusyjnych osób niewidomych oraz za pośrednictwem Facebooka i stron internetowych. Ankietowani są zatem świadomymi użytkownikami Internetu, chociaż o różnym poziomie umiejętności.
Pytaniem kontrolnym było pierwsze z serii odpowiedzi na pytanie, z jakich usług w telefonie korzysta respondent. Odpowiedź negatywna oznaczała, że nie korzysta z wykonywania i odbierania połączeń telefonicznych, a to oznaczało że tak naprawdę nie korzysta z telefonu lub ewentualnie nie potrafił wypełnić ankiety. Wszystkie odpowiedzi tego rodzaju zostały usunięte z wyników i nie były poddawane dalszej analizie. Po tej redukcji wyników pozostało 135.
Opis demograficzny
W badaniu dokładnie 1/3 stanowiły kobiety, a 2/3 – mężczyźni. Wyższe wykształcenie zadeklarowało prawie 35% uczestników, średnie – niecałe 44%, zawodowe prawie 18%, a podstawowe lub gimnazjalne niecałe 4%. Prawie połowa respondentów mieszka w dużych miastach (47%), ponad 1/3 w miastach do 100 tysięcy mieszkańców, a co szósty na wsi. Najmłodszy z respondentów liczył sobie 15 lat, a najstarszy – 67. Średnia wieku wyniosła w badaniu 39,6 lat. Tylko co dziesiąty badany miał najwyżej 25 lat. W przedziale 26-50 lat było aż 68% respondentów, a powyżej 50 lat – 21%.
Używane telefony i systemy operacyjne
Z badania wyraźnie widać absolutną dominację firmy Nokia, która zabiera 82% rynku. Pozostałe niespełna 18% zajmują inne firmy, przy czym można wskazać lidera, bo co trzeci telefon pochodzi od firmy Apple. W dalszej kolejności można wskazać aparaty firmy Samsung na którą przypada 1/6 tego kawałka tortu. Dalej z udziałami równymi pojawiają się firmy Sony lub Sony Ericsson oraz Siemens (po 1/8 udziału), a jeszcze dalej – HTC, LG i Motorola (po 1/12 udziału). Generalnie dwie pierwsze firmy to połowa, a pozostałe pięć – ta druga, bardziej rozproszona. Warto zwrócić uwagę, że w wynikach nie znalazły się tak znane marki jak Blackberry i Sagem.
Analizując liczebność systemów operacyjnych przewaga Nokii i jej systemu operacyjnego Symbian jest jeszcze bardziej widoczna. Po odjęciu 21 telefonów, które systemu nie mają lub respondent nie potrafił go wskazać, Symbian to aż 88,5% rynku. Z pozostałych 11,5% telefonów z systemami operacyjnymi ponad 60% to iOS (Apple), ponad 30% to telefony z Androidem, a stawkę zamyka system Windows Phone. Z oczywistych względów w zestawieniu nie znalazł się system Blackberry.
Używane programy wspomagające
Niewidomi użytkownicy telefonów komórkowych korzystają z dwóch rodzajów programów wspomagających obsługę aparatów: programy odczytu ekranu (screen reader) i powiększające obraz. Konkretne rozwiązanie zależy od systemu operacyjnego w danym telefonie, a zatem inne pojawiają się w Symbianie, inne w Androidzie i inne w iOS.
Z programów do odczytu ekranu korzysta ponad 80% respondentów. W wypadku iOS (iPhone) używany jest tylko jeden, wbudowany w system program do odczytu ekranu o nazwie VoiceOver, z którego korzystają wszyscy posiadacze iPhone’ów. W wypadku Symbiana wskazano aż cztery programy do odczytu ekranu, z których zdecydowanie najpopularniejszym jest Talks (ponad 76%); kolejnym jest Mobile Speak (prawie 14,5%); Nokia ScreenReader (ponad 9%); a stawkę zamyka Asystent NN z 1% udziałem. Użytkownicy telefonów z Androidem wskazali dwa rozwiązania: wbudowany w system TalkBack oraz zewnętrzny Mobile Accessibility. Szczupłość grupy użytkowników tych rozwiązań nie pozwala na podawanie konkretnych liczb, bo mają one charakter jednostkowy.
Zdecydowanie mniej osób (zaledwie nieco ponad 12%) korzysta z programów do powiększania obrazu. Można założyć, że wiele osób słabowidzących stosuje fabryczne lub zewnętrzne możliwości konfiguracji samego systemu, na przykład schematy kolorystyczne lub powiększanie czcionek. Z tych, którzy programów powiększających używają pod systemem iOS korzystają z wbudowanego Zoom. Pod systemem Symbian wybór jest nieco większy i wskazano trzy rozwiązania: Talks Zoom (70%) oraz Mobile Magnifier i Nokia Magnifier (po ok. 15%). Respondenci wskazali także rozwiązania wbudowane w telefony pozbawione systemu, z których korzystają, na przykład Zoomy.
Oczekiwane telefony i systemy operacyjne
Respondentom zadano także pytanie, jaki telefon chcieliby mieć, gdyby nie ograniczały ich środki finansowe. Odpowiedzi miały pokazać kierunek, w jakim będą zmierzać niewidomi klienci. Przywiązanie do telefonów Nokia jest nadal widoczne, ale korzystać z nich chce znacznie mniej osób (niecałe 51%), a za to gwałtownie rośnie zainteresowanie produktami firmy Apple, które chce mieć aż 36% badanych.Dalej w zasadzie długo nie ma żadnej innej firmy i dopiero na poziomie 4,5% pojawia się Samsung. Pozostałe firmy wzbudzają marginalne zainteresowanie, chociaż warto odnotować, że jeden z respondentów marzy o telefonie Blackberry.
Respondenci mieli także możliwość szerszej wypowiedzi odnośnie oczekiwań, z której skorzystało pięć osób. W wypadku czterech z nich wskazali konkretne oczekiwania wobec nowego aparatu:
“Nie ważne, byleby gadał i byle by się dało go obsługiwać.”
“Nie mam skonkretyzowanej firmy. Chciałbym mieć nowoczesny telefon z tradycyjną, dobrze wyczuwalną klawiaturą.”
“Wszystko jedno, byle miał solidną baterię.”
“obojętnie duże litery.”
A jeden okazał się mieć duszę eksperymentatora:
“za każdym razem innej marki, bo chciałbym wypróbować wszystkie marki.”
Usługi używane na telefonach komórkowych
Przy ocenie popularności usług, z których korzystają osoby niewidome posłużymy się następującą skalą:
- do 25% – używają rzadko,
- do 50% – używają dosyć rzadko,
- do 75% – używają często;
- do 100% – używają bardzo często.
Najpopularniejszymi usługami wskazanymi przez respondentów są rozmowy telefoniczne (100%) oraz wysyłanie i odbieranie wiadomości tekstowych (94%). Warto przy tym przypomnieć, że rozmowy telefoniczne były usługą braną pod uwagę przy selekcji wyników, więc stuprocentowy wynik nie może dziwić.
Wśród często używanych usług znalazło się budzenie, z którego korzysta ponad 64% użytkowników. Rzadziej używanymi usługami są fotografowanie (45%); nawigacja GPS (41%); poczta elektroniczna (36%); przeglądanie Interne
tu (48%); słuchanie muzyki i oglądanie filmów (40%); czytanie książek (28%); słuchanie audiobooków (33%); dyktafon (41%); kalendarz (48%); notatki (47%). Najmniejszą popularnością cieszą się serwisy społecznościowe (19%) i komunikatory internetowe (12%).
Niektórzy skorzystali także z możliwości wskazania usług innych, niż zaproponowane w ankiecie. Znalazły się wśród nich między innymi gry (w tym dźwiękowe), wiadomości dźwiękowe, programy do obróbki dźwięku, kręcenie filmów, kanały RSS, rozkłady jazdy komunikacji publicznej, kalkulator, radio i prasa elektroniczna.
Podsumowanie
Z badania wyłania się obraz przeciętnego użytkownika telefonu komórkowego, podobny w znacznym stopniu do całości społeczeństwa. Duża grupa korzystająca z podstawowych funkcjonalności i znacząco mniejsza korzystająca ze smartfonów i wielu usług. Zdecydowanie specyficzny jest dobór urządzeń i znacząca dominacja firmy Nokia i aparatów z systemem Symbian, chociaż użytkownicy już dostrzegają nadciągające zmiany i kierują się w stronę smartfonów firmy Apple lub z systemem Android. Biorąc pod uwagę badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych – należy się spodziewać znaczącego wzrostu użytkowników Iphone’ów i innych smartfonów, które zaoferują odpowiednie wsparcie. Na tym rynku największe szanse ma Android, który pod względem dostępności wciąż zbliża się do iOS. W tyle pozostaje zaś Windows Phone 8 i Blackberry OS.